Sınıflı toblumlarda, egemen sınıf, üretim araçlarnın mülkiyetini ele geçirmeg için mücadele verir. Üretim araçlarnın mülkiyetini ele geçirdigden sovra da gendi üretim tarzını dayadır. Dayaddığı üretim tarzı gendi varlığnı devam eddirmeg için en uygun biçimdir. İdeolojig, politig ve ekonomig olarag inşa eddiyi formasyon (biçimlendirme), bu yenñi yapı, üretim tarzı ve üretim araçlarnın mülkiyetinin kimin olduğu üzerine guruludur. Kapitalist Toblumsal Formasyon bu annadığım ilişgilerin tümüdür. Aslında Marx’ın kapitalist toblum yapısı olarag ifade eddiyi yapının başga türlü dile gelme biçimidir yukarda annaddıglarım.
Sömürgeci da işgal eddiyi ülkelerde gendi kültür, siyasi, hukug, bürograsi, eyitim, ıspor, mimari, din, edebiyad annayışlarnı sömürdüyü tobraglarda inşa ederkana, fededdiyi ülkelere gendini empoze ederkana elbedda ekonomig annayışını da dayadmagdadır. Sömürgeci gendi egemenliyni inşa edmeg için başdan sona işgal edilen tobragları gendine dönüşdürür. Bunun başlıca sebeblerinden biri sömürülenle sömürgeci arasındakı çelişgilerin görünmez gılınmasını sağlamagdır. Sömürülen sömürgeciyi gendinin bir parçası sanar. Başgaldırmaz. İtaad edmeye devam eder. Sömürülen sömürgeciyi gendinin bir parçası bir uzantısı olarag deyerlendirir. O yüzden batı gendi dinini, dilini, eyitimini, büragrasisini her şeyini sömürge tebaalarına empoze edmişdir. İşgal ve kolonyalizm arasındakı farg budur. İşgal geçici bir durumdur. Kolonyalizm bir yapıdır. İnşa sürecidir.
Sömürgecinin ayni ileri endüstri toblumlarında olduğu gibi üretim araçlarnın mülkiyetini ele geçirmesi, üretim tarzını belirlemesi gendi egemenliyni devamı için zaruridir. Bunun için elbedda hegomanya araçlarnı gurar. Kapitalist Toblumsal Formasyon bu bağlamda sömürge toblumlarnı ifade edmeg için yeterli deyildir. Çünkü ağırlıglı olarag sömürge ülkelerinde ileri kapitalist üretim ilişgileri yogdur. Hiç yogdur demiyorum. ABD sömürge ülkelernin en istisna örneyi olarag garşımızda durmagdadır. Bundan dolayı ileri endüstri ülkesine dönüşmeyen, sömürgeleşdirilmiş toblumları annadmag için “Kolonyal Toblumsal Formasyon” ifadesini gullanmag gerekir. Kolonyal Toblumsal Formasyonda da sömürgeci üretim araçlarnın mülkiyetini ele geçirir. Üretim tarzını belirler. Bunu gendi varlığını inşa edmeg için yabmag zorundadır. Türkiye Cumhuriyeti 1974 yılında Gıbrıs’ı işgal eddiyinde Kıbrıs Cumhuriyeti’nin egemenlig alanında galan üretim araçlarnı ele geçirmiş oldu. Üretim araçlarnın mülkiyeti Türkiye’nin eline geçdi. Türkiye üretim tarzını belirledi. Bu üretim araçlarnı çalıştırmag için Türkiyeli yerleşimcileri Gıbrıs’a daşıdı. İşgal goşullarında ortaya çıkan ekonomig krizi yönedmeg için bir komisyon gurulmuşdu. Bu komisyonun başına Mersin Belediye Başkanı Kaya Mutlu getirilmişdi. Mutlu’nun yabdığı açıglamaya göre ambalaj fabrikalarnın çalıştırılması, 70 bin dönüm narenciye bahcasının tobladılması ve bakımı için Türkiye’den Gıbrıs’a 5000 işçinin gönderileceğiydi (ÇUKUROVA BÖLGESİNDEN, 1974). İkinci daşınan grublardan biri turizm işçileridir. Ecevit, 2000 turizm işçisinin burada el goydugları hotellerde çalıştırılmag için Türkiye’den Gıbrıs’a getirileceyi açıglamasını yabmışdı (Ecevit: Kıbrıs’a, 1974). O dönem İskân Dairesi’nde memur olarag çalışan bir kişiden öğrendiyim gadarıynan bu truzim işçilerinin da Gıbrıs’a getirildiyidir. Üçüncü iş gücü ise 1975 yılında imzalanan “Tarım İşgücü Protokolü” ismindeki annaşmayla getirilen tarım işçileridir. Sömürgeci üretim araçlarna el goydu. El goyduyu üretim araçlarnı çalışdırmag içinsa Türkiye’den işçileri Gıbrıs’a taşıdı. İşgalin hemen sovrasında binlerce insan Gıbrıs’a sistematig olarag getirildi. Türkiye’nin Gıbrıs’ı sömürgeleşdirme planlarının 2. aşaması bu şekilde başladı.
1974-83 arası burada uygulanan egenomig model “Kamu İktisadi Teşebbüsleri” (KİT)idi. KİT kavramı ilg kez Türkiye’de 1961 Anayasasında yer aldı. Bu egemonig önermeye göre üretim araçlarnın mülkiyeti devletin eline geçer. Devled ve Kamu iki farglı şeydir. Burjuvazinin yeteri gadar güçlü olmadığı dönemlerde üretim araçları devled tarafından işledilir. Sermaye sınıfı güçlenince da üretim araçlarnın mülkiyeti sermayeye devredilir. 1983’den sovra KİT’lerin tasviye süreci başladılmış olur. Türkiye’de Turgut Özal’ınan uygulanan neo-liberal politikalar burda da uygulandı.
Kıbrıs Cumhuriyeti’nin egemenliyinde işledilen hoteller 1974 işgaliynan Kıbrıs Türk Federe Devleti çatısı altında KİT olarag işledilmegdeydi. 1976-1977 yıllarında ilg kez gumarhane izni verildi. Mağusa ve Girne’deki devled hotellerine açılan gumarhanelerin işledmeleri Alman ortaglarıynan beraber Aziz Kent’e (Con Aziz) verildi. Bu hotellerin ilg müşterileri Türkiyeliler oldu (Berberoğlu, 1998). Türkiye’de gumarhaneler 1984 yılında açılmaya başlandı. 1990’lı yıllarda yasallaşdı. Türkiye’de gumarhanelerin açılmasıynan Gıbrıs’ın kuzeyindeki gumarhanelerin esgisi gibi Türkiyeliler için cazib olmadığı söylenir. Bu durum 1998 yılına gadar gider. 1998 yılında Türkiye’deki gumarhaneler kapatılır. 1998’de Türkiye’de 78 gumarhane vardı. Bu gumarhaneler Sudi Özkan, Ahmet Hamoğlu, Ergun Berksoy ve Yalçın Sürmeli ile Net Holding bünyesinde faaliyet gösteriyordu (Ereke, 2010). Türkiye’deki gumarhanelerin kapanmasıynan bir kısmı bura daşınır. İşçileriynan, mafyasıynan, müşterisiynan… 1993 yılından bu yana Gıbrıs’da olan Erol Merdoğlu, 2010 ylında gazeddacı Can Sarvan’a verdiyi mülakadda Türkiye’nin Vokolida (Bafra) bölgesiynan ilgili projesi olduğundan bahseder. Vokolida bölgesinde TC yardım heyeti aracılıynan ald yapı çalışmalarnın yapıldığnı, Vokolida’da 14 projenin olduğnu, bunnarın %70’inin Ankara kökenli sermaye olduğnu belirdir (Sarvan, 2010). Gumarhaneler mafyayı, mafya ise gara parayı Gıbrıs’a getirdi. Bu casinoların yüzde kaçı Türkiyeli sermaye grublarına aiddir?
Gara paranın başındaki eñ önemli kişi Gıbrıslı Halil Falyalı 8 Şubat 2022 tarihinde Çatalköy’de öldürüldü. Kuzeyin eñ böyüg Gıbrıslı mafyası 20 Temmuz caddesinde Türkiyeli katiller tarafından öldürüldü. Türkiye, 20 Temmuz 1974 yılında Gıbrıs’a işgal harekatını gerçekleşdirdi. Falyalı bir annamda 20 Temmuzun ürünüdür. Yasadışı bir coğrafyanın yaraddığı zemin üzerinden yasa dışı faaliyetlerni yürüddü. Sömürgeciynan işbirliği içinde olan bir Gıbrıslının sonu da bu şekilde getirildi. Onnar getirir, onnar götürür.
Falyalı’nın musabecisi olan Önal, Falyalı’nın örgütü adına, çoğunluğu Türkiye ve kuzey Gıbrıs’daki igdidar partisi yetkililerine ayda yaglaşıg 15 milyon dolar ödediyni iddia eder. Önal, Türkiye’de igdidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi’ndeki (AKP) ve kuzey Gıbrıs’da UBP’deki yetkililere yapılan ödemelerinan operasyonların denetim ve incelemelerden muaf galdığnı söyledi. Türkiye’deki savcılara göre, örgüd, yasadışı bahis gelirlerni agdarmag için para garşılığında binlerce gişiyi gullanarag banka, kredi kartı, kripto, para ve sanal ödeme hesabları açdırdı (Öldürülen Kıbrıslı, 2025). Gumarhanelerin kültürümüze yansımasıynan ilgili yapılan ilginç bir araştırmada, 1974’den sovra güneyden kuzeye yerleşdirilenlerin farglı farglı bölgelere yerleşdirilmesinin gomşulug ilişgilerini bitirdiyi ifade edilmegdedir. Araştırmaya katılan gişilerin açıglamalarından ise “kumarhane yaşamını” hayadlarında egsig olan gomşulug ve arkadaşlıg ilişgilernin yerine goydugları ifade edilmegdedir (Macit, 2021, syf. 176). 1974’ün sadece gara para ve gumarhane üzerinden binlerce insanın toblumsal ilişgilerni nasıl deyişdirdiyni görürsüzünüz deyil?
Yeşil Barış Hareketi başkanı Feriha Tel’in yabdığı açıglamaya göre Lapta bölgesinde bir “marina-hotel-kumarhane” projesi yapılmag istenmegdedir. Bu proje Anex Tour’a aid bir projedir (Şahin, 2025). LAÇ (Lapta-Alsancak-Çamlıbel ) Belediye başganı TC-KKTC bayraglarıynan belediye çalışanlarnı alıb mahkemelerin önüne geldi. Mahgemelerin ara emri gararıynan ilgili düzenlenen duruşmada mahgemeleri protesto edmeg için böyle bir eylem düzenlendi. Anex Turizm Grubu, Karslı Neşet Koçkar’a aid bir şirked. Koçkar, Ünal Üstelle birligde “Jet Krizi”yle anılmagdadır. “Jet Krizi” skandalıyla ilgili işlemler polis ve savcılıg tarafından dondurulmuşdur. Polisler, savcılar, casinolar, hükümedler, rüşved, gara para, gumarhane, cinayedler, KKTC, TC, 1974 ve benim güzel yurdum, Gıbrısım… Tablo budur!
Sömürgecilig açısından, üretim araçlarının ele geçirilmesinden üretici güçlerin belirlenmesine, gumarhane, gara para, mafya ilişgilernin Türkiye’den Gıbrıs’a nasıl agdarıldığına gadar geniş bir zeminde Marxist bir perspegtifden bu konuyu tartışmaya çalışdım. Gıbrıslılar kuzeyde yaradılan koloni rejimine garşı anti-kolonyal bir perspektiften sorunlarnı tartışmaya başlamalıdır. Gıbrıs onnarın sömürgesi, benimsa yurdumdur! Yurdumuzu savunmag zorundayıg!
Gaynag
1-Berberoğlu, E. (1998). KKTC’nin kumar sicili Türkiye’den daha eski. Hürriyet Gazetesi. https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/enis-berberoglu/kktcnin-kumar-sicili-turkiyeden-daha-eski-39024038
2-ÇUKUROVA BÖLGESİNDEN KIBRIS’A 5 BİN İŞÇİ VE ARAÇ GÖNDERİLİYOR (1974, 15 Eylül). Bozkurt Gazetesi.
3-Ecevit: Kıbrıs’a 2 Bin Otel Personeli Gönderilecek. (1974, 9 Ekim). Halkın Sesi Gazetesi.
4-Ereke, Ü. (2010). Kumarhaneler açılacak mı?. Haber Türk. https://www.haberturk.com/ekonomi/makro-ekonomi/haber/545451-kumarhaneler-acilacak-mi
5-Öldürülen Kıbrıslı Türk İşadamının Küresel Sanal Bahis İmparatorluğu. (2025, Şubat 13)
6-Macit, Ruken. (2021). Kıbrıs Türk Toplumunda Kumar Alt Kültürü. Bağımlılık Dergisi. 22(2):171-179. Doi: 10.51982/bagimli.835376
7-Sarvan, C.&Merdoğlu, E. (2010).Yasak kalksın ama KKTC vatandaşlarına kredi verilmesin. Havadis Gazetesi. Erişim Adresi: https://www.kibrispostasi.com/c35-KIBRIS_HABERLERI/n39448-yasak-kalksin-ama-kktc-vatandaslarina-kredi-verilmesin. (Erişim Tarihi 20.02.2025)
8-Şahin, S. (2025, 21 Şubad). Usulsüzlük Israrı. Yenidüzen Gazetesi. https://www.yeniduzen.com/usulsuzluk-israri-179729h.htm. Erişim Tarihi (21.02.2025)