Sene sonuna doğru ilginç uçak olayı yaşandı. Kazakistandan Rusyanın Çeçenistan bölgesine gitmekte olan uçak, Grozni hava alanına inmesine izin verilmedi. Geri döndü. Öteki Rusya alanlarına da iniş izni verilmedi. Sonra Hazar denizini de aşarak Kazakistanın toplarklarında düşer. Tartışalar hemen başlar. Hele işin içinde Rusya olunca Batı medyası yoğun ilgi gösterir. Sonuçta uçağın vurularak düştüğü anlaşıldı.
Önce Rusyada sesizlik vardı. Sonra Putin Azerbeycan başkanına telefon açıp özür diledi. Ama Azerbeycan başkanı Aliyef durumu burada brakmadı. Tazminatdan cezalandırmaya varan istekleri vurguladı. Putin ise kendi olduğu kolektif örgütünde kara kutuların incelenmesini istedi. Halbuki uçak Brezilya şirketine ayitdi. Kara kutular da çoktan Brezilyaya gönderildi. Buda batı için probaganda geliştirme olanağı da yaratıyordu.
Salt Azerbeycan Rusya arası konu çoktan brakılmadı. Özellikle batıda bulunan ve Azerbeycan adına düşünce kuruluşları halindeki yapılar hemen harekete geçti. Azeri kesimler giderek Azerbeycanın ortak güvenlikten çıkmasınu, Rusya ile ilişkileri daraltmasını öneren açıklamalar peşpeşe geldi. Fakat unutulan önemli siyasal duruş vardı. Aliyef, hernekadar otoriter lider olsa da sistemdeki dengeleri gayet başarılı kuruyordu. Her kesimi yerine göre idare ediyor, anlaşmalar yapılıyordu. Azerbeycan hem Kafkaslarda genel sistem güçlerinin dengesi hem de özellikle Ortadoğu politikasında Amerika İsrail ekseninin yanında açık tutum alıyordu. Bu nedenle Azerbeycanın hem durumu idare etme hem de tepki verme dengesini şimdi sanki ip üstünde oynayan politikacı gibi tutmayı başarıyor. Çünkü yeri geldiğinde her kesimden yardım almayı, kar etmeği kulanmaktadır.
Olay önemli. Hele uçağın düşme şekli oldukça acayip. Aa durum bukadarla değildi. İsterseniz biraz Azerbeycanın siyasal çeşitleme duruşlarıyla konuya yaklaşalım.
Biraz önce yazdım: Azerbeycan hem Kafkasyada, hem Ortadoğuda hem de genel batı Rusya denkleminde deyim yerindeyse, tam ipin üstünde duran siyasal canbaz gibidir. Bakıldığında çok çelişkili gelen tutumlar, genel emperyalizmi diktatör olsa da iyi deyrlendiren liderlik olarak karşımıza gelir.
Örneğin komşulardan başlayalım: Azerbeycan Ermenistanla krizi epey zaman sürüyordu. Son Yirmi ekime varan savaş ve anlaşmada, Aliyef tüm güçleri nerede ise yanına alıp ülkenin kazanmasını sağladı. İsrawilden tutun Amerikaya, Türkiyeden RUsyaya dek hepsinden onay alıp Ermenistanı yendi. Denklemi iyi kulandı. Karabağ Ermenilerini resmen lsürdü. Şimdi ayni denklemle oynuyor. Bütün güçleri Azerbeycan lehine kattı. İran ve Fransa ise çaresiz kaldıydı.
Güney komşusu iran. İran denilince aklınıza hemen Suriye Esat rejim çöküşü sonrası İsrail ve ABD nin hedefi irandır. İran Azerbeycanın komşusu. İranda önemli sayıda Azeri vardır. Amerika dönem dönem, iran Azerilerine yardım ederek, kendi lehine iran rejiminin çökmesine uğraşıyor. Azerbeycan için durum daha da önemli. İrandaki Azerilaerin ayrılarak ülkeğe katılma ve büyük Azerbeycanın oluşma hedefli planı da zaman zaman öne çıkmaktadır.
Yetmiyor: Azerbeycanda İsrail üstü vardır. Azerbeycan İsrail ile askeri anlaşmaları da var. Azerbeycandaki İsrail üstünün iran ve onun müttefiklerine karşı suikastlerde kulandığı idiyaları da yaygındır. Bazıları da kanıtlandı. Kısaca, batılı iran hedefli ile İsrail üstüyle Azerbeycan operasyon için önemli bir merkezdir.
Yetmiyor: Azerbeycan petrolü Türkiye üzerinden israile gönderilmektedir. Hem de Y.30 ucuzlatılmış şekliyle. Son Filistin katliyamı yapılırken, Azerbeycan petrolü hazardan Ceyhana ordan da gemilerle israile gönderilmeğe devam ediliyor. Bir anlamda israilin enerji ihdiyacını da Azerbeycan karşılamaktadır.
Daha buna benzer sayılacak çok örnek var. Rusya ile ilişkileri gayet iyi idi. Ortak kurulan birçok birlikte Azerbeycan da vardı. Son iki yıl önce de ortak stratejik anlaşma yapıldı. Rusyayı bir anlamda özellikle Ermenistana karşı güç olarak yanında kulandı. Şimdi son Ermenistan yolu tartışmaları da sürmektedir. Benzer çelişkili görülecek ilişkilerle Azerbeycan resmen ip üstünde durup oynayan siyasal ccanbaz gibidir. Birçok çevre ülkeği yanına almak istiyor. Elbet, zengin enerji kaynaklarının konumu vardır. Ama öteki petrol gaz zengini ülkeden önemli farkı, çok denklemli politikada kulanmasıdır. Hele de Rusya Amerika tutumu nadir yakalanan ilişki şeklidir.
Özetlediğim bu çelişkili Azerbeycan ülkesidir. Tartışmalı hele de hasım Rusyanın vurduğu bilgisi olan uçak durumu olunca, karşı tarafın bunu kulanmak istemesi gayet normal. Aliyefdin de sert karşılık vermesi de kaçınılmazdır. Ama bu olayın arka yüzü önemli. Ukrayna füzelerininb Çeçenistan üzerinde dolaşmasına rağmen yaşanması ise kuşkuları artırıyor. Ama Rusya abartılı konuma bir yara daha aştığı da kesin. Şimdi beklenen, Azerbeycanın eleştiriği nereye dek getireceğidir. Ama Aliyef de biliyor ki en azından Ermenistan karşısındaki güçlü kartında Rusyanın yeri önemlidir. Tam bu denklemi lehine çevirdiği ve kazandığı anda da kaybetmemek isteyeceği olasılığı da vardır.
Tüm bunlar Azerneycan devleti için çelişkilerle dolu ve başarılan denklemin aynasıdır. Bunlar en çok Azeri hamasisi atan K. Kıbrıs evrelrinde hiç konuşulmaz. Sadece ırkçı bakışla ve hamasi şerbet içerek atıp tutmanın ötesine gidilemiyor. Doğrusu şimdiğe dek Azerbeycan bu durumu gayet güzel kulandı. Tam daistenilen ırkçı karşılıkla jamasi havası oynadı. Ama gerçekte Azerbeycanı zengin doğa kaynakları, otoriter liderliği, muhalefete akretite lütüf birkaç sandalye veren ülkedir. Zenginlik ile yoksuluğun birlikte olduğğu yer.ama siyasal denklemde de çok yönlü oyunudur. Emperyalizmin iran ekseninde önemli yerde ve siyasal duruştadır. Rusya Amerika denklemini kurdu. Ama son uçak olayı resmen miğde bunaltı. Herkes bunu kulanmaya yöneldi. Propagandalarla karşıta tavıra teşvik ediliyor.
Tüm bunlar, Azerbeycanın gerçeğini ortaya seriyor. Zengin enerji kaynakları ve yoksuluk. Öyle olmasa, ülkemize gelip en alt işlerde çalışan Azeriler olur mu. Buda paradoksal yeni sömüğrgeciliğin acı gerçeğidir.