Radikal bir alternatif olarak ekososyalizm – Michael Löwy

Bir kez daha Zapatist yoldaşlar çarpışmanın ön saflarında. 1996’da neoliberalizme karşı İnsanlığın bayrağını kaldırmışlardı. Bugün bizleri garip bir canavara karşı mücadeleye çağırıyorlar: Kapitalist Hidra’ya. Yenilmez gibi görünen bir canavar bu, kafalarından birini kesince yeniden doğuyor. Daha kıyıcı, daha yıkıcı bir şekilde. Öyle bir canavar ki insan hayatlarını yiyor yutuyor, karşısına çıkan her şeyi yıkıyor, zehirliyor: Nehirleri, ormanları, bitkileri, hayvanları… Artık kafalarından birini kesmek yetmez: Canavarın kalbini ezmemiz lazım. Eleştiri silahıyla (bugün burada Zapatistlerin düzenlediği bu güzel seminerde mesela) ve silahları eleştirerek.

İnsanlığın, tarihi boyunca bilip bileceği en büyük tehdit olan iklim değişiminin, küresel ısınmanın doğrudan sorumlusu Kapitalist Hidra’dır. Çoktan başlamış olan ve önümüzdeki birkaç onyıl içinde ekolojik bir felaketle sonuçlanabilecek uğursuz süreçten söz ediyorum. Tarihte eşi benzeri olmayan bir süreç: Sıcaklığın artması, toprakların çölleşmesi, temiz suların tükenişi, sayıları katlanarak artacak olan kasırgalar, deniz seviyelerinin yükselişi… Londra, Amsterdam, Venedik, Şangay, Rio de Janeiro da dahil deniz kıyısındaki pek çok şehrin sular altında kalmasıyla sonuçlanacak.

Kötülüğün kökü sistemde yatıyor, bu facianın nedeni, sonsuz şekilde genişleyen sermaye ve frenleri patlamış aşırı üretim ve tüketim iklimi. Sorunun kökenine inecek radikal alternatiflere ihtiyacımız var. Anti-kapitalist, sistem karşıtı alternatiflere. Hidra’nın kötü kalbini söküp ezecek çözümlere.

Ekososyalizm, ekolojik düşünceyle sosyalist (Marksist) düşüncenin kaynaşmasıyla ortaya çıkan radikal bir alternatif. Temel önermesi şudur: Doğal çevrenin, gezegenimizdeki canlı hayatın lehine korunması, kapitalist sistemin genişlemeci ve yıkıcı mantığıyla birarada bulunamaz. Gezegenin temel ekolojik dengeleri, sisteme saldırmadan kurtarılamaz; doğanın savunusu için verilecek mücadeleyle toplumun dönüştürülmesi için verilecek mücadele birbirinden ayrı düşünülemez.

Günümüzde uluslararası bir ekososyalist akım mevcut, Ocak 2009’da Belem Dünya Sosyal Forumu’nda iklim değişimiyle ilgili bir deklarasyon yayımladılar. Kurucuları arasında İspanya’dan Manuel Sacristan, İngiltere’den Raymond Williams, Fransa’dan André Gorz, ABD’den James O’Connor gibi kişiler bulunuyor. Günümüz temsilcileri arasındaysa uluslararası Ekososyalist Manifesto’nun yazarlarından ABD’den Joel Kovel, yine ABD’den çevreci Marksist John Bellamy Foster, Peru’dan yerli hakları savunucusu Hugo Blanco, Kanadalı ekofeminist Terisa Turner ve Belçikalı Marksist Daniel Tanuro gibi isimler var.

Ekososyalizm şu işe yaramaz modellerden kendini ayırıyor: 1) Önermelerini piyasaya uyduran ve “yeşil bir kapitalizm” geliştirmenin yollarını arayan konformist çevrecilik (uğursuz bir yanılsama, hatta pek çok durumda mistifikasyondan öteye geçmez). 2) Sosyalizmin bürokratik bir karikatürü olan, kapitalist mekanizmanın süfli bir taklidine dayanan sözde “reel sosyalizm” (eski SSCB, Çin gibi örnekler). Bu ikincisi, Batı’daki muadiliyle aynı düzeyde doğanın yıkımına neden olan çevre karşıtı bir üretim taraftarlığına dayanıyor.

Pek çok çevreci, Marx’ı üretim yanlısı görerek eleştirir. Bu eleştiri bize göre tam bir yanılgıya dayanmaktadır: Marx, meta fetişizmini eleştirirken, tam da kapitalizmin üretimci mantığına karşı, çok, daha çok meta üretilmesinin ekonomi ve toplumun temel hedefi olduğu düşüncesine karşı en radikal eleştiriyi yapmıştı.

Sosyalizmin hedefi, sonsuz miktarda mal üretmek değil, iş saatlerinin, işçilerin siyasete, öğrenmeye, oyun oynamaya, âşık olmaya yetecek boş vakitleri kalacak şekilde azaltılmasıdır, der Marx. Eleştiri silahını, üretim, özellikle de kapitalist üretim taraftarlığına yönelik radikal bir eleştirinin hizmetine koşmuştur Marx. Kapital’in birinci cildinde kapitalizmin yalnızca işçinin tüm güçlerini değil, toprağı da, doğal kaynaklarını kullanarak sömürdüğünü anlatır. Marx’ın yazılarındaki bu perspektif, bu hassasiyet şüphesiz yeterince irdelenmemiştir.

Öte yandan pek çok Marksistin, devrime giden yolun sadece ve sadece, üretici güçlerin gelişimini engelleyen üretim ilişkilerini değiştirmekten geçtiğini söyledikleri de doğrudur. Ekososyalistlere göre, sosyalist devrimden çok daha radikal, çok daha derinlere inen bir vizyona ihtiyaç var. Sadece üretim ve mülkiyet ilişkilerini dönüştürmek yetmez, üretici güçlerin yapısını, üretim aygıtının yapısını değiştirmek gerekir, diyorlar. Üretim aygıtına, Marx’ın Paris Komünü deneyiminden yola çıkarak geliştirdiği Devlet aygıtına dair mantıkla yaklaşmak gerekir. Bu konuda şöyle demişti Marx: İşçiler, burjuva Devlet aygıtını ele geçirip onu proletaryanın hizmetine koşamazlar; hayır, bu imkânsızdır, zira burjuva Devlet aygıtı asla işçilerin hizmetinde olamaz. O halde bu Devlet aygıtını yıkıp başka türlü bir iktidar kurmak gerekir.

İşte bu mantık üretim aygıtına da uygulanmalıdır. Bu aygıt tamamen yıkılmasa da en azından radikal şekilde dönüştürülmelidir. Bu aygıt basitçe madun sınıflar tarafından ele geçirilip onun hizmetine koşulamaz, o halde yapısal olarak dönüştürülmelidir. Bir örnek vermek gerekirse: Kapitalist üretim sistemi, kömür, petrol gibi fosil enerji kaynaklarına dayalı işler; ki bu da küresel ısınmanın sorumlusudur. Sosyalizme geçiş süreci ancak ve ancak bu enerji türlerinin yerine, su, rüzgâr ve güneş gibi yenilenebilir enerjilerin konmasıyla mümkün olur.

Bu nedenle ekososyalizm, üretim süreçlerinde ve enerji kaynaklarında bir devrim öngörür. Sosyalizm düşüncesi, yani yeni bir tolum düşüncesiyle yeni enerji kaynakları düşüncesi birbirinden ayrılamaz. Özellikle de güneş enerjisi. Kimi ekososyalistler güneş komünizmi diye bir şeyden söz ediyorlar. Öyleyse ısınma, Güneş enerjisi, sosyalizm ve komünizm arasında bir tür seçici akrabalık vardır.

Ancak, üretim aygıtını ve mülkiyet biçimlerini dönüştürmek de yeterli değildir; tüketim kültürünü, tüketimciliğe dayalı tüm bir hayat tarzını da dönüştürmek gerekir. Yapay, faydasız ve tehlikeli şeylerin kitlesel olarak üretimine dayalı kapitalizm bu hayat tarzının emrindedir. Bu nedenle, gerçek toplumsal ihtiyaçların karşılanması temelinde yeni bir tüketim biçimi, yeni bir hayat biçimi yaratmak söz konusudur. Bunlar, yapay bir şekilde kapitalizmin reklamıyla üretilen sözde, sahte ihtiyaçlardan tamamen farklıdır. İşte ekososyalist devrim bu noktadan hareketle, gündelik hayatta bir devrim, kapitalizmin dayattığı para kültürünün bir kenara bırakılmasına yönelik bir devrim olarak düşünülmelidir.

Üretim ve tüketim biçimlerinin birarada düşünülerek, kapitalist piyasa kriterlerinin dışında kriterlere dayanarak yeniden örgütlenmesi şarttır: nüfusun gerçek ihtiyaçları ve ekolojik dengenin savunusu kriterlerine dayanarak. İşte bu, sosyalizme geçiş ekonomisi anlamına gelir. Kararları “piyasa yasaları” veya otoriter bir siyasetçinin değil nüfusun ta kendisinin, demokratik bir planlama süreciyle, kendi önceliklerini, yatırımlarını düşünerek aldığı bir ekonomi.

Bu geçiş, insanları sadece yeni bir üretim biçimine ve daha eşitlikçi, daha dayanışmacı, daha demokratik bir topluma götürmekle kalmayacak, alternatif bir hayat biçimine, paranın, reklamlarla yapay şekilde üretilen tüketim alışkanlıklarının ve gereksiz metaların sonsuz üretiminin egemenliğinin ötesinde yeni bir ekososyalist uygarlığa da götürecek. Kuzey ve Güney Amerika yerlilerinin “Güzel Hayat” geleneği, bu alternatife önemli bir esin kaynağıdır.

Ekososyalizm, yeni bir uygarlık, yeni bir dayanışma uygarlığı perspektifi değildir sadece (kelimenin daha derinlerde yatan anlamıyla insanlar arasında bir dayanışmanın yanı sıra doğayla da dayanışma söz konusudur burada). Ekososyalizm aynı zamanda, bugün, burada, hemen şimdiyi ilgilendiren bir mücadele stratejisidir. Dünyanın dönüşeceği günü bekleyemeyiz, bu hedefler uğruna şu an, hemen şimdi başlamalıyız mücadeleye. Peru Antları’ndaki topluluklardan, Chiapas dağlarındakilere Latin Amerika’nın yerlileri, Toprak Ana’nın, Pachamama’nın Kapitalist Hidra’ya karşı savunusu mücadelesinde ön saflarda yer alıyorlar.

Öyleyse ekososyalizm, toplumsal ve çevre mücadelelerinin, sınıf mücadelelerinin, yerli ve kadın mücadelelerinin, ortak düşmana karşı omuz omuza durduğu bir stratejidir: Çokuluslu petrol veya maden şirketlerine, neoliberalizme, Dünya Ticaret Örgütü’ne, Uluslararası Para Fonu’na, Amerikan emperyalizmine, küreselleşen finans sermayesine karşı. Bunlar, dünyanın bütün halklarının ortak düşmanı Hidra’nın kafalarından birkaçıdır.

Tüm konuşmaları dinlemek için: http://radiozapatista.org/?page_id=13233&lang=en