Pakistan’daki sel felaketi ile Avrupa ve Çin’deki kuraklık, fosil sermayenin ekolojik krizinin altını çizerken, New Left Review’un Sidecar[1] dergisinde Matt Huber ve Kai Heron arasında yapılan bir tartışma, çağımızı anlamak ve ona politik olarak yanıt vermekle ilgilenen herkes için önemli konuları gündeme getiriyor. Bu tartışma, ekolojik Marksizmin ekomodernist ve (daha az tatmin edici bir şekilde) Üçüncü Dünyacı degrowth ya da benzeri akımları arasında önemli anlaşmazlıkların olduğu sorulara dikkat çekmektedir.[2] Bu iki perspektif son dönem İngilizce tartışmalarda en çok öne çıkanlar olsa da, sınırlılıkları farklı bir yaklaşımın daha da geliştirilmesini gerektirmektedir.
Söz konusu meseleler sadece ekolojik sorunlara özel ilgi duyan entelektüelleri ilgilendirmiyor; insan refahıyla ilgilenen herkes, kapitalist üretim tarzının ortaya çıktığı ve yayıldığı Holosen sonundaki göreli ekolojik istikrar koşullarının artık mevcut olmadığını kabul etmelidir. Antroposen içindeki mevcut tarihsel dönemimizin kötüleşen ekolojik krizi, artan doğrusal olmayan ekolojik istikrarsızlığı, birbirine kenetlenmiş sosyal ilişkiler matrisinin bütünlüğünün giderek daha önemli bir yönü haline getirecektir. Sermaye birikimi, siyaset ve toplumun diğer yönleri üzerinde geniş kapsamlı etkileri olan “insan toplumu ve ekonomisinin gelecekte nasıl işleyebileceği konusunda kalıcı, temel bir değişim”[3]yaşanmıştır. O halde Huber/Heron değiş tokuşunun gündeme getirdiği konular nelerdir ve neden önemlidir?
Kapitalizmin üretici güçleri
Huber, anti-kapitalist degrowth fikirlerine karşı açıkça şunu savunmaktadır: “üretici güçleri geliştirmemiz gerekiyor – ama ekolojik olarak. Sosyalist bir eko-modernizm, üretimin ve üretici güçlerin dönüşümünü gezegenle kurulacak her türlü yeni ilişkinin dayanak noktası haline getirmelidir.” Kapitalizm “çevresel çöküşü durduracak teknolojik yolları” engellediği için, “iklim değişikliğini çözmek, üretici güçleri temiz üretime doğru geliştirecek yeni toplumsal üretim ilişkilerini gerektirir.” Heron haklı olarak teknolojilerin, içinde geliştirildikleri toplumsal ilişkilerin dışında var olmadıklarını ve “sermayenin ortadan kaldırılmasını üretici güçlerin serbest bırakılması olarak görmek yerine, bunu dünya üreticilerinin kapitalist sanayileşmenin sunabileceğinden daha zengin ve daha çeşitli teknolojiler ve sosyo-ekolojik ilişkiler arasından seçim yapmaları için serbest bırakılması olarak görmek daha iyidir… Bu, uygun teknolojilerin benimsenmesi ve ilgili ölçeklerde enerji ve gıda sistemlerinin kolektif olarak yönetilmesiyle ilgilidir.”
Ekomodernist sosyalizm, Marksist gelenek içinde uzun süredir var olan, üretici güçlerin kendilerinin nötr olduğu; sorunun, ilerici amaçlar için kullanılmalarını engelleyen toplumsal ilişkiler olduğu fikrini sürdürmektedir. Bu aynı zamanda üretici güçlerin ne olduğuna dair dar bir kavrayışı -sadece teknoloji olarak, toplumsal işbirliği biçimleri olarak değil- içerme ve onları üretim ilişkilerinden tamamen ayrı görme eğilimindedir.[4] Ancak, üretici güçleri insan emeğinin üretici güçleri olarak anlamada Marx’ı takip edersek, bugün var oldukları haliyle bunları düşünürken, onları sermaye tarafından geliştirilen yabancılaşmış insan emeğinin üretici güçleri olarak kabul etmeliyiz. Bu sadece hangi amaçlarla kullanıldıklarıyla ilgili bir mesele değil, aynı zamanda hangi teknolojilerin ve işbirliği biçimlerinin ne şekilde geliştirildiğiyle de ilgilidir. Örneğin, “hassas tarım” – “ürün verimini artırmak ve nüfusu yönetmek için dijital teknolojileri entegre eden yeni bir sermaye yoğun endüstriyel tarım paradigması”[5] – ve onarımı zor ya da imkansız olan dijital cihazların seri üretimi, özellikle kapitalist zorunlulukları yansıtmaktadır.
Bu şekilde ekomodernist sosyalizm, Raya Dunayevskaya’nın Kautsky ve Hilferding gibi İkinci Enternasyonal figürlerinin Marksizmi hakkındaki gözlemini akla getirmektedir: “Artık ne her yerde bulunan kapitalist makinenin zincirlerinin kırılması, ne de… üretim noktasında insan ilişkilerinin bizzat insanlar tarafından topyekûn yeniden düzenlenmesi söz konusudur.”[6] Marksist gelenekte de bulunan teknoloji fetişizmi eleştirisine dair herhangi bir ipucu tamamen yoktur. Bir Marksist tarafından ekomodernist etiketinin benimsenmesi, ekomodernizmin açıkça bir burjuva ideolojisi vakası olduğu düşünüldüğünde, başlı başına dikkate değerdir[7].
Üretim güçleri hakkında nasıl düşündüğümüz bugün önemlidir ve iklim değişikliğine yönelik egemen sınıf tepkileri, güneş radyasyonu yönetimi ve nükleer füzyon gibi çok az var olan ya da hiç olmayanlar da dahil olmak üzere teknolojik düzeltmelere dayandıkça daha da önemli hale gelecektir.[8] Heron tarafından benimsenen yaklaşım, kapitalizmin üretici güçlerini içeren ekolojik krizle ilgili birçok soruyu ele almak için çok daha verimlidir.
Emperyalizm
Sınıf Savaşı Olarak İklim Değişikliği’nde Huber, iklim adaleti mücadelesini “Küresel Kuzey ile Küresel Güney arasındaki bir mücadele” değil, “sermaye ile uluslararası işçi sınıfı arasındaki küresel bir sınıf mücadelesi” olarak çerçeveliyor.”[9] Heron, bu yaklaşımın anti-emperyalist ve sınıf mücadelesi politikaları arasında “yanlış bir seçim” ortaya koyduğunu iddia ediyor. Daha genel olarak Heron, ekomodernist Marksizmi, ekolojik boyutları da dahil olmak üzere emperyalizmi göz ardı etmekle suçlamaktadır. Örneğin Huber, Andreas Malm’ın “parasal yüzeyde adil görünebilen, ancak zengin ülkelerin yoksulların biyofiziksel kaynaklarını emmesine ve doğal varlıklarını tüketmesine izin veren işlemler” olarak tanımladığı ekolojik olarak eşitsiz mübadele sorununu görmezden gelmektedir; “Amerika’nın hamburger iştahının Amazon’dan sökülen otlaklardan karşılanması gibi.”[10] Bu suçlama hem analitik hem de siyasi düzeyde genel olarak ikna edicidir.
Ne yazık ki Heron’un anti-emperyalizminde de, daha geniş anlamda ekolojik Marksizmin Üçüncü Dünyacı kolunda olduğu gibi, ciddi sorunlar vardır. Heron, emperyalist ülkelerdeki işçi sınıfının sömürülmediği fikrini reddederken, eşitsiz mübadele ve süper sömürüyü ele alan ve eleştiriye açık olan emperyalizm teorilerini onaylamaktadır.[11]Heron’un merkezdeki işçilerin “kendilerini çevredeki meslektaşlarıyla karşı karşıya getiren kapitalist bir sistemden yararlandıkları” iddiası kısmen doğru ancak yetersizdir. İthal sığır eti, kahve ve ekolojik olarak eşitsiz mübadelenin diğer ürünlerine erişim bir gerçekliktir, ancak emperyalizmin faaliyetlerinden (veya başka herhangi bir şeyden) elde edilen daha yüksek karlar hiçbir zaman otomatik olarak daha yüksek ücretlere dönüşmez; ücret seviyelerinin belirlenmesinde sınıf gücü dengesi çok önemlidir. Kısmen emperyalist ilişkilerle örgütlenmiş bir dünya ekonomisinde kapitalist rekabet yoğunlaştıkça, bu denge on yıllardır küresel ölçekte emekten daha da uzaklaşmaktadır. Daha fazla köylünün ve diğer bağımsız üreticilerin mülksüzleştirilmesi, hem özel sektörde hem de kamu sektöründe görece daha iyi işlerin ortadan kaldırılması ve askeri harcamalar arttıkça refah devleti programlarının zayıflaması, iş arayan insanlar arasındaki ücret rekabetini artırmıştır. Hepsi de emperyalizm tarafından körüklenen savaş, baskı ve ekolojik kriz, ister Güney’de ister göç yoluyla Kuzey’de olsun, ücretli iş için çaresiz kalan insanların saflarını da kabarttı. Aynı zamanda politika değişiklikleri ve teknolojik gelişme, kapitalistlerin birçok malın ve bazı hizmetlerin üretimini emperyalist ülkelerden emperyalize ülkelere taşımasının önündeki engelleri de azaltmıştır. Emperyalist ülkelerdeki insanlar “kendi” emperyalizmleriyle özdeşleşmeye teşvik edilmekte, bu da işçileri yöneticilerine ve sömürücülerine bağlamaktadır. Böylece emperyalist ülkelerdeki işçi sınıfı çeşitli şekillerde emperyalizmden yararlandığından daha fazlasını kaybetmektedir[12].
Ekososyalistlerin emperyalizmi nasıl anladıklarının, hareket örgütlenmesine nasıl yaklaştıkları, ABD’den İngiltere, Almanya, Fransa ve Çin’e, Kanada ve Rusya gibi daha küçük emperyalist güçlere kadar uzanan emperyalist zincirdeki devletlere karşı tutumları ve emperyalist devletlere yönelimleri açısından açık siyasi sonuçları vardır. [13] Heron, “Küresel Kuzey’deki sömürülen ve ezilenlerin ihtiyaçlarını karşılayacak mücadele stratejileri ve ekolojik geçiş stratejileri geliştirmenin zor işini, sömürgeci tazminatlar, teknoloji transferleri, gıda egemenliği, toprak iadesi, yaptırımların kaldırılması, işgallerin sona erdirilmesi ve özgür ve bağımsız bir şekilde gelişmek için atmosferik alan talepleriyle uyumlu bir şekilde yapabilecek” bir siyaset çağrısında bulunmakta haklıdır. Yine de ekolojik Marksizm, Üçüncü Dünyacılığın sıklıkla yenik düştüğü “düşmanımın düşmanı dostumdur” siyasetinin tuzaklarından da kaçınmalıdır.[14]
Ekolojik sınırlar
Huber’in günümüzün anti-kapitalist ekolojik düşüncesindeki “ütopyacılık” eleştirisi önemlidir, ancak Heron’un açıkça ortaya koyduğu bilimsel bir gerçeği hesaba katmakta tamamen başarısızdır: “Küresel Kuzey’in enerji ve kaynak kullanımı, gezegenin biyofiziksel sınırlarını aşmadan dünyanın geri kalanına yayılamaz.” Sınıf Savaşı Olarak İklim Değişikliği, fosil yakıtlardan ve diğer sera gazı emisyon kaynaklarından adil ve hızlı bir küresel geçişin nasıl gerçekleştirilebileceği sorusunu genellikle görmezden geliyor. Bunun için emperyalist ülkelerin eş zamanlı olarak karbonsuzlaşırken insanların ihtiyaçlarını karşılamak için daha fazla enerji kullanması ve sonuç olarak ileri kapitalist ülkelerdeki enerji talebinin azalması gerekecektir. Marksistlerin ekolojiyi krizin gerektirdiği kadar ciddiye alması için, Yeryüzü Sistemi biliminin bulgularıyla boğuşmalı ve bunun acil iklim adaleti talepleri ve küresel ekososyalizm vizyonumuz üzerindeki etkileri üzerine düşünmeliyiz. Materyalistler, genellikle gezegensel sınırlar olarak teorize edilen biyofiziksel sınırları görmezden gelmemelidir; Ian Angus’un yararlı bir şekilde ifade ettiği gibi, “dağ yollarındaki korkuluklara benzetilebilir, bu korkuluklar sürücülerin kenara ulaşmasını engellemek için konumlandırılmıştır, kenarın kendisine değil.”[15]
Burada söz konusu olan, ekolojik krize ilişkin Marksist analizlerin ve buna verilen siyasi tepkilerin, ileri kapitalist ülkelerdeki bazı insanlar için ne kadar tedirgin edici olursa olsun, bu krize ilişkin bilimsel bilgiyle ne kadar örtüştüğünden başka bir şey değildir.
Strateji
Ekolojik Marksizm, ortaya çıkmakta olan felaketi analiz etmekle yetinemez; ekososyalizme geçiş çabalarına da rehberlik etmelidir. Yukarıda da belirttiğim gibi, Huber’in yaklaşımının en güçlü yanlarından biri, dönüşümün nasıl sağlanabileceği konusunda ütopik soyutlama atılımlarına alternatif olarak, “dönüşümleri engelleyen ya da gerçekleştirebilecek somut sınıf ilişkilerinin analizine” dayanan bir ekososyalizm için sınıf mücadelesi stratejisini savunmasıdır. “Halihazırda dönüştürülmüş olanların ötesinde, sömürülen ve atomize edilmiş işçi sınıfına doğru dışa dönük bir iklim politikasına ihtiyacımız olduğu” yönündeki ısrarı hayati derecede önemlidir. Heron, Huber’in işçi sınıfı siyaseti ile anti-emperyalizm arasındaki “yanlış seçimini” eleştirirken genel olarak aynı fikirde olsa da, ekolojik Marksizmin Üçüncü Dünyacı kolu henüz Huber’in Sınıf Savaşı Olarak İklim Değişikliği’nde ABD’deki insanlar için önerdiği gibi ayakları yere basan bir siyasi strateji üretmedi.
Bu kitapta Huber, bir Yeşil Yeni Anlaşma (GND) için işçi sınıfı mücadelesini, “bir iklim programından ne kadar kazanmamız gerektiğini açıklayan bir daha fazlası politikasını” savunuyor. Bunu, grev eyleminin “yıkıcı gücü” ile desteklenen “devlet iktidarını kazanmak için kitlesel, işçi sınıfı seçim koalisyonu” açısından görüyor.[16] Daha sonra çok daha dar bir strateji için bir argüman sunuyor: sektörün kamu mülkiyeti için mücadele etmek amacıyla elektrik enerjisi işçileri arasında taban ve saha işyeri örgütlenmesi. GND için sınıf mücadelesi genel düzeyde zorlayıcı bir yönelimdir.
Yine de böyle bir paketin içeriğini belirlemek önemlidir. ABD gibi bir ülkede radikal bir GND, olağan GND reformlarının yanı sıra, emperyalist ülkelere kendi adil geçişlerinde yardımcı olacak ve yerel enerji talebini azaltacak önlemleri de içermelidir – daha fazlası yerine daha iyisi, kamusal lüks ve özel yeterlilik gibi meta olmaktan çıkarıcı enternasyonalist iklim adaleti politikasını yansıtan reformlar. Mevcut devlet içinde, işçilerin doğrudan eyleminin desteğiyle sosyalizme giden yol olarak radikal reformlar uygulayacak sosyalist bir hükümet kurma stratejisi gerçekçi değildir; kapitalist devlet iktidarının bu kadar kolay ele geçirilemeyeceğini ve kapitalizme karşı kullanılamayacağını ve işçi sınıfının yabancılaşmış bürokratik kurumları aracılığıyla yönetemeyeceğini artık bilmeliyiz. [17]Ayrıca, Huber’in elektrik enerjisi sektöründeki örgütlenme çabalarına odaklanma önerisine yanıt olarak Jonathan Rosenblum haklı olarak “işçi sınıfı temelli bir iklim hareketinin tek bir yere odaklanacak zaman lüksüne sahip olmadığını”[18] savunmaktadır.
Önemli bir teorik görev, küresel işçi sınıfını küresel sermaye ile ilişkili olarak analiz etmektir. Heron’un da kabul ettiği gibi, sınıf gerçekten de kapitalist gelişmenin ve çeşitli baskı biçimlerinin bir sonucu olarak derinden bölünmüş ve hiyerarşik olarak tabakalaşmıştır. Ancak işçi sınıfının, Heron’un aksine, insanların kapitalist toplumsal ilişkiler içinde nasıl konumlandıkları nedeniyle “nesnel bir gerçeklik” olan ortak çıkarları da vardır. Bunlar, mücadelelerin yakınlaşması ve koşulları bazı yönlerden oldukça farklı olan insanlar arasında dayanışma kurulması için maddi bir temel sağlar.
Bu nedenle ekolojik Marksist teori, hem ücretli işyeri hem de topluluk örgütlenmesinde kitlesel hareket iklim adaleti politikalarının pratiğine rehberlik edebilir. İnsanların çalıştıkları ve yaşadıkları yerlere girmenin yanı sıra, destekçilerinin 2018-19’da Fransa’daki “sarı yelekliler” hareketi ve 2020’de ABD’de ırkçılığa karşı ayaklanma gibi beklenmedik protesto ve direniş yükselişlerine yapıcı bir şekilde müdahale etmeye hazır olmaları gerekir. İnsanları harekete geçiren şey ekolojik kaygılar olmasa bile, ekolojik Marksistler toplumsal patlamalara siyasi ilişkiler kurmalarına ve insanların bağlantılar kurmasına ve adaletsizliğe karşı mücadelelerin ekolojik boyutlarını ortaya çıkarmalarına yardımcı olacak şekilde yanıt veremez ve bu patlamaların bir parçası olamazlarsa ilgisiz kalma riskiyle karşı karşıya kalırlar.[19]
Ekososyalizm ne olabilir?
Heron-Huber alışverişinde doğrudan ortaya çıkmasa da, kapitalizmin yerini alması gereken toplumun karakteri bugün ekolojik Marksizm için de merkezi bir sorudur. Bu noktada ekomodernistler ve Üçüncü Dünyacılar fark ettiklerinden daha fazla ortak noktaya sahiptirler. Huber, Çin’in bugün kamu iktisadi teşebbüsleri nedeniyle tam anlamıyla kapitalist olmadığını düşünürken, Heron en azından Mao döneminde Çin’in sosyalist olduğunu düşünüyor gibi görünüyor. [20] Karl Kautsky ve Mao Zedong geleneğindeki Marksistler arasındaki ortak nokta, devlet işçi sınıfının toplumu yönettiği radikal demokratik özyönetim kurumlarından, Marx’ın Paris Komünü’nde selamladığı ve Lenin’in Devlet ve Devrim’de “yarı-devlet” olarak adlandırdığı “emeğin ekonomik kurtuluşunu gerçekleştirmek için sonunda keşfedilen siyasi biçimden” oluşmasa bile, üretim araçlarının devlet mülkiyetinin bir toplumu kapitalist olmaktan çıkardığı inancıdır.[21]
Kapitalizmden kopup ekososyalizme geçiş bugün dünyanın hiçbir yerinde kısa vadeli bir olasılık değildir, ancak bu ekososyalizmin karakterinin ya da toplumu bu yönde yeniden inşa etmeye başlamak için nelerin gerekli olacağının önemsiz konular olduğu anlamına gelmez. Daniel Bensaid’i izleyerek, birçok dolayım aracılığıyla bugün teori ve eylemi bilgilendirmesi gereken düzenleyici bir ufuk olarak adlandırabileceğimiz şeyi şekillendirirler.[22] Rosa Luxemburg ve William Morris geleneğindeki ekolojik Marksistler, bu devrimci geçişi başlatmanın ön koşulunun, devlet iktidarının onlar adına hareket eden bir parti tarafından ele geçirilmesi değil, doğrudan üreticilerin kendilerinin demokratik yönetimini kuran öz-özgürleştirici bir kopuş olduğunda ısrar ederler. Elbette dünyanın içinde bulunduğu vahim durum, mümkün olan her yerde ekolojik Marksizmin tüm akımlarının taraftarları arasında işbirliğini teşvik etmelidir. Mutabakat alanları tanınmayı ve anlaşmazlıklar orantılı tutulmayı hak ediyor. Yine de yirminci yüzyılda sosyal demokrasi ve Stalinizmin tarihsel deneyimlerinden[23] öğrenilebilecekleri görmezden gelemeyiz, özellikle de yirmi birinci yüzyılın dehşetiyle yüzleşirken.
David Camfield Manitoba Üniversitesi’nde Emek Çalışmaları ve Sosyoloji dersleri vermektedir. Son kitabı Gelecek Yanıyor: Capitalism and the Politics of Climate Change (PM Press ve Fernwood Publishing, 2023). Midnight Sun dergisinin editörlerinden biridir ve Victor’s Children adlı bir podcast’e ev sahipliği yapmaktadır.
Notlar:
[1] Matt Huber, “Mish-Mash Ecologism,” https://newleftreview.org/sidecar/posts/mish-mash-ecologism ; Kai Heron, “The Great Unfettering,” https://newleftreview.org/sidecar/posts/the-great-unfettering. Burada Huber ve Heron’dan yapılan alıntılar aksi belirtilmedikçe bu makalelerden alınmıştır.
[2] Huber makalesinde “sosyalist eko-modernizm” terimini benimsemektedir. Heron “anti-emperyalist bir eko-komünizm” öneriyor, ancak bu diğer ekososyalizmlerin anti-emperyalist olmadığı şeklinde yorumlanabileceğinden bunu kullanışlı bir tanımlama olarak görmüyorum. Birinci akım genellikle Jacobin’deki makalelerde ifade edilirken, ikinci akım Monthly Review’da sıkça yer almaktadır. Bu tartışmaya daha erken bir müdahale John Bellamy Foster, “The Long Ecological Revolution,” https://monthlyreview.org/2017/11/01/the-long-ecological-revolution/ .
[3] James Meadway, “Economics for the Anthropocene,” https://jamesmeadway.substack.com/p/economics-for-the-anthropocene . Meadway’in makalesi, içindeki her argümanı onaylamadan da takdir edilebilecek olan değişimin önemini güçlü bir şekilde vurgulaması açısından çok faydalıdır.
[4] Derek Sayer, The Violence of Abstraction: The Analytic Foundations of Historical Materialism (Oxford: Basil Blackwell, 1987), 17-18.
[5] Ryan Stock ve Maaz Gardezi, “Make Bloom and Let Wither: Biopolitics of Precision Agriculture at the Dawn of Surveillance Capitalism,” Geoforum 122 (2021), 194.
[6] Raya Dunayevskaya, Marxism and Freedom: From 1776 Until Today (New York: Columbia University Press, 1988), 163.
[7] Bu eleştiri için bakınız Gareth Dale, “Technology Fetishism in Marxist Theory and Environmental Policy,” https://www.youtube.com/watch?v=W664kUtWSkY ve bazı açık sözlü savunucularının sözleriyle ekomodernizm için bakınız “The Ecomodernist Manifesto,” https://thebreakthrough.org/manifesto/manifesto-english.
[8] Jessica Murray, “Half of Emissions Cuts Will Come From Future Tech, Says John Kerry,” https://www.theguardian.com/environment/2021/may/16/half-of-emissions-cuts-will-come-from-future-tech-says-john-kerry . Holly Jean Buck’ın ekomodernist Marksistler üzerindeki etkisi göz önüne alındığında, Simon Pirani’nin Jeomühendislikten Sonra adlı kitabına verdiği yanıt kayda değerdir: “Getting Geoengineering Back to Front,” The Ecologist, https://theecologist.org/2019/nov/12/getting-geoengineering-back-front.
[9] Matthew T. Huber, Climate Change as Class War (London: Verso, 2022), 34.
[10] Andreas Malm, Corona, Climate, Chronic Emergency: War Communism in the Twenty-First Century (London: Verso, 2020), 52.
[11] See Charlie Post, “Explaining Imperialism Today,” forthcoming in Spectre.
[12] Here I build on Charles Post, “Exploring Working-Class Consciousness: A Critique of the Theory of the ‘Labour Aristocracy,’” Historical Materialism 18 (2010), 24-25.
[13] Çağdaş kapitalizmin bir özelliği olarak emperyalizm hakkında düşünmeye umut verici bir başlangıç için bakınız Todd Gordon ve Jeffery R. Webber, “Complex Stratification in the World System: Capitalist Totality and Geopolitical Fragmentation,” Science and Society (84.1), 2020.
[14] Örneğin bkz: Simon Pirani, “China’s C02 Emissions are Soaring. But in Monthly Review’s World They are ‘Flattening,’” https://peopleandnature.wordpress.com/2021/04/13/chinas-co2-emissions-are-soaring-but-in-monthly-reviews-world-they-are-flattening/ ; David Camfield, “Building Eco-Socialism: A Review of Max Ajl’s A People’s Green New Deal”, https://www.tempestmag.org/2021/07/building-eco-socialism/ ; ve daha geniş anlamda, Barnaby Raine, “Left Fukuyamaism: Politics in Tragic Times,” https://salvage.zone/left-fukuyamaism-politics-in-tragic-times/ ve John Clarke, “When My Enemy’s Enemy is Not My Friend: Campism in Dangerous Times,” Spectre 5 (2022).
[15] Ian Angus, Facing the Anthropocene: Fossil Capitalism and the Crisis of the Earth System (New York: Monthly Review Press), 74.
[16] Huber, Climate Change as Class War, 38, 203, 219.
[17] David McNally, “Bugün Devrimin Anlamı Nedir? https://polenekoloji.org/devrimin-bugunku-anlami-nedir/#sdfootnote3sym . ABD’deki sosyalist stratejinin ayrıntılı bir tartışması için bakınız: Kim Moody, Breaking the Impasse: Electoral Politics, Mass Action and the New Socialist Movement in the United States (Chicago: Haymarket Books, 2022).
[18] Jonathan Rosenblum, “A Successful Climate Movement Must Be a Working-Class Movement,” https://jacobin.com/2022/05/working-class-movement-huber-climate-change-as-class-war-review
[19] Kitlesel hareket iklim adaleti politikalarını Future on Fire’da tartışıyorum: Capitalism and the Politics of Climate Change (Oakland: PM Press, 2023).
[20] Huber, Climate Change as Class War, 68; Kai Heron, “Unearthing the Fraught History of Chinese Communism,” https://jacobin.com/2020/01/unearthing-the-fraught-history-of-chinese-communism
[21] Karl Marx, The Civil War in France, https://www.marxists.org/archive/marx/works/1871/civil-war-france/ch05.htm ; VI Lenin, The State and Revolution, https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/staterev/ch01.htm
[22] Daniel Bensaid, Le pari melancolique (Paris: Fayard, 1997).
[23] Burada Stalinizmi geniş anlamda, 1920’lerin sonlarından itibaren SSCB’de ilk kurulan çizgide inşa edilen toplumlara ve SSCB’yi en azından Stalin döneminde sosyalist olarak gören siyasi akımlara atıfta bulunarak kastediyorum. Maoizm, Elliott Liu’nun Maoism and the Chinese Revolution (Maoizm ve Çin Devrimi) adlı kitabında belirttiği gibi, “Stalinizmden kopmayı başaramayan Stalinizmin içsel bir eleştirisidir”: A Critical Introduction (Oakland: PM Press, 2016, 3) adlı kitabında belirttiği gibi “Stalinizmden kopamayan bir iç eleştiridir”.
