Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi (AKPM) 1601(2008) Sayılı kararında Demokraside parlamentonun rolünün neler olduğu, muhalefetin hangi haklara sahip olduğunu açıkça ortaya konmuştu.
Kararının resmi bağlantısı http://assembly.coe.int
Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi (AKPM) 1601(2008) Sayılı karar
Demokratik Parlamentodaki Muhalefetin Hak ve Sorumlulukları Hakkında Usule Dair Rehber
1. “Demokrasi, her bir kişinin kamu işlerinin yönetilmesinde yer alma hakkının üzerine kurulmuştur; bu nedenle her düzeyde temsili kurumların varlığını, özellikle toplumun tüm unsurlarının temsil edildiği ve yasama ve yürütmeyi denetleme, şeklinde halkın iradesini yansıttığı için vaz geçilmez güç ve olanaklara sahip bir parlamentonun varlığını gerektirir (Parlamentolararası Birlik, Uluslararası Demokrasi Bildirgesi). Bir siyaseten temsili parlamento, toplumun oluşum değişikliğini bünyesine almalı ve görüşlerin çoğulculuğuna gerekli saygı ile çalışmalıdır.
Avrupa Konseyi ve onun parlamenter Asamblesi’nin ana ereklerinden biri çoğulcu demokrasinin ilerletilmesi ve desteklenmesidir. Örgütün üye ülkeleri serbest ve çoğulcu parlamenter demokrasiyi geliştirmeyi amaçlayan ortak standartlar ve uygulamalar ve ulusal parlamentolarda uygulanma araçları sağlamaya çalışmalıdır. Bir parlamentonun kalitesi, görevini yerine getirmek için parlamento azınlığına veya muhalefete sunduğu olanaklarla ölçülür.
2. Parlamento içinde ve dışında siyasi muhalefetin bulunması iyi çalışan demokrasinin temel bir bileşenidir. Halkın ilgisine başka siyasi seçenekler sağlayarak, iktidarda bulunan çoğunluğa karşı halka güvenilir siyasi bir alternatif sunmak muhalefetin ana işlevlerinden biridir. Yönetimde bulunan hükümetin icraatını denetleyerek ve muhalefete hesap vermeye hükümeti mecbur ederek, muhalefet kamusal kararların şeffaflığını, kamu işlerinin yönetiminde etkinliği temin eder, böylece kamu çıkarını savunur ve kötüye kullanımı ve verimsizliği önler.
3. Özellikle bir demokrasinin ana elemanının siyasi muhalefetin oluşması hakkı olarak hatırlatırken, 1547(2007) sayılı kararında Avrupa’da insan haklarının ve demokrasinin durumu kararında parlamento, ulusal parlamentoların düzeyinde etkili denetlemenin temin edilmesini ister. Sonra, 1156(1998) sayılı ulusal parlamentoların demokratik çalışması hakkındaki kararında, diğer şeyler meyanında “muhalefete sorumlu ve yapıcı bir rol oynamasına olanak verecek bir statü verilmesini” ulusal parlamentolardan ister.
4. Özellikle gerçek bir demokrasinin ana elemanını siyasi bir muhalefetin oluşması olarak hatırlatırken, 1547(2007) sayılı kararında Avrupa’da insan haklarının ve demokrasinin durumu kararında Parlamento, ulusal parlamento düzeyinde bunun etkili izlenmesini diler. Sonra, 1156(1998) sayılı ulusal parlamentoların demokratik çalışması hakkındaki kararında, diğer şeyler meyanında “muhalefete sorumlu ve yapıcı bir rol oynamasına olanak verecek bir statü verilmesini” ulusal parlamentolardan ister.
5. Parlamenter muhalefete hak ettiği bir statü vermek, temsili demokrasinin etkinliği ve siyasal çoğunluğa saygı için yardımcı olur. İyi çalışan bir temsili demokraside parlamenter azınlığa dürüst hukuki ve yöntemsel çerçeve oluşturmak ve maddi koşullar sağlamak bir ön şarttır. Muhalefet mensupları görevlerini, tam yerine getirebilmelidir ve en azından hükümeti destekleyen parlamento üyeleri kadar uygun şartlarda yerine getirebilmelidir; parlamento çalışmalarına aktif ve etkin olarak katılabilmeli ve ayni haklardan yararlanmalıdırlar. Eşit muamele, parlamento üyelerine tüm etkinliklerinde ve ayrıcalıklarında temin edilmelidir.
6. Parlamento, 1547(2007) kararında muhalefet partilerini ve onların üyelerini, yalnız hak ve imkânlar istememek, fakat sorumluluk ve uygulamaya istekli olduklarını, en iyi çabalarını parlamentolarının bütün olarak etkinliğini artırmaya istekli olduklarını göstermeye çağırdığını hatırlatır. Kendilerini sadece iktidardakileri eleştirmeye hasretmemelidirler.
7. Asamble muhalefetin yöntemsel haklarının cari siyasal uygunluğunun birçok ulusal parlamentoda olduğu gerçeğini selamlar. Bu bağlamda Avrupa Konseyi Demokrasinin Geleceği Forumu’nun Stocholm/Sigtuna 13-15 Haziran 2007 son toplantısında ulaştığı muhalefetin rolü ve sorumlulukları ile ilgili sonuçları hatırlatır. Bunlara ulusal parlamentolar düzeyinde uygun izleme yapılması gerektiğini düşünür.
8. Muhalefetin kurumlaşma derecesi, Avrupa Konseyi üye ülkelerinde farklılıklar gösterir, parlamenter kurallar ve yöntemler (süreçler) ile parlamenter azınlığa gayrı resmi statü vermekten resmi statü vermeye kadar dereceleri vardır. Bununla beraber Avrupa’daki çeşitliğin ötesinde parlamenter sistemler, tüm üye devlet parlamenter azınlığa bir siyasi gurup olarak örgütlü olsun olmasın haklar verir. Asamble, siyasi müzakerelerin çağdaşlaşması sırasında, parlamenter muhalefet mevhumunun da değiştiğini not eder. Birçok yeni yenilikçi iyi uygulamalar gelişmiştir ve daha geniş bir çerçevede ele alınmaya layıktır. Bu nedenle Asamble bazı parlamentolarda çoğunlukla muhalefetin bazı haklar ile ilgili olarak parlamentoda sahip oldukları güçle orantılı olup olmadığına bakmadan eşitlenmeleri eğilimi görülmesini selamlar.
9. Sonuç olarak Asamble, üye ülke parlamentolarını, muhalefetin veya parlamenter azınlığın hakları hakkındaki kuralları aşağıdaki ilkelerden ilham alarak reform etmeye veya güncellemeye davet eder ve muhalefetin hakları üzerinde bir şartname yapmaya veya parlamenter muhalefete bir statü vermeye cesaretlendirir.
10. Avrupa’daki parlamenter demokrasi kurumlarının çeşitliliğini aklında tutarak Asamble, Avrupa Konseyi üye devletlerini demokratik kurumlarının çağdaşlaşmasına gerçek ve baştan sona yansıtmalarına mümkün olan en kısa zamanda başlamalarına ve çağdaş bir toplumun ihtiyaçlarının parlamento kurumlarına uygulanmasına cesaretlendirir. Bu sona ulaşmak için üye ülkeler aşağıdaki sıralanan rehber ilkeleri, ayni zamanda en yenilikçi parlamentoların uyguladığı iyi şeyleri dikkate almalıdırlar.
11. Asamble, Demokrasi İçin Avrupa Komisyonu’nu, Venedik Komisyonu yasası doğrultusunda çağdaş bir demokraside muhalefetin rolünü inceleyen bir çalışma yapmaya davet eder.
DEMOKRATİK BİR PARLAMENTODAS MUHALEFETİN HAK VE SORUMLULUKLARI HAKKINDA REHBER İLKELER
1. Parlamenterler görevlerini bağımsız olarak yerine getirmelidir.Herhangi bir talimata bağlı olmamalı ve bağlayıcı bir manda (emir) almamalıdır. Bir parlamenteri, devletin resmi politikasına aykırı olduğu için veya halkın çoğu tarafından iyi karşılanmadı diye kimse suçlayamamalıdır.
2. Avrupa Konseyi’nin üye devletlerinin ulusal parlamentoları, muhalefet veya aprlamenter azınlıkla ilgili aşağıdaki hakları tanıyacaklardır.
2.1. İfade özgürlüğü ve düşünce özgürlüğü; muhalefet üyeleri konuşma özgürlüğünden istifade edecekler; fikirlerini serbestçe açıklayabilecekler;
2.2. Muhalefet, hükümetin icraatını ve politikasını gözetimine, araştırılmasına ve denetimine katılmalıdır;
2.2.1. Muhalefet üyeleri bilgi alma hakkına sahiptir; muhalefet ve çoğunluk üyeleri hükümetten (devletten) ayni bilgiyi alma hakkıyla donatılmış olmalıdır;
2.2.2. Muhalefet üyeleri yazılı ve sözlü soru sorma ve bu sorulara yanıt alma hakkına sahiptir;
2.2.3. Muhalefet üyeleri hükümete sorgu bölümünde öncelik hakkına sahip olmalı; (soru bölümünde oturum açma hakkı ve çoğunluk üyesinden fazla soru sorma hakkı)
2.2.4. Muhalefet üyelerinin karşılıklı konuşma (interpellation) ve güvensizlik önerisi verme hakkı vardır;
2.2.5. Nisabın çeyreğine ulaştığında muhalefet üyelerinin meclis genel kurulu toplantısını açma hakkı olmalıdır;
2.2.6. Muhalefet üyelerinin, düzenli aralıklarla, genel kurulun gündemini saptama, muhalif üyelerin önerdiği öneriler dahil hükümet faaliyetlerini denetleme, kamu politikaları ve harcamalar üzerine, genel kurulu toplamaya yetkili olmalıdır;
2.2.7. Nisabın çeyreğine ulaşıldığında, muhalefet üyelerinin, acil ve cari sorunlar dahil) müzakere yapılmasını isteme hakkı vardır;
2.2.8. Muhalefet üyeleri, bir araştırma komitesinin kurulmasını veya parlamenter bir bilgi toplama girişiminin yapılmasını ve onlara üye olmayı talep etme hakkı olmalıdır; bir muhalefet üyesi muhalefetin isteği ile kurulan her soruşturma veya bilgi alma girişimi için başkan veya raportör olarak atanmalıdır;
2.2.9. Genel kurulda okunuşlar sırasındaki konuşmalarda muhalefet en azından siyasi gurupların güçleri oranında temsil hakkı vardır; özel durumlarda da güç oranından bağımsız olarak eşit hak kullanabilmelidir;
2.3. Yasama işlevinin organizasyonuna muhalefet de katılmalıdır;
2.3.1. Parlamento işinin yönetimine muhalefetin de katılma hakkı olmalıdır; Onların başkan vekilliği ve başka sorumlu mevkilere gelme hakkı olmalıdır; parlamento veya bir kanadında temsilde güçler oranı ve oluşumunun temsile yansıtılmış olmalıdır;
2.3.2. Muhalefet üyelerinin nisabın çeyreğine ulaşması halinde olağanüstü toplantı çağırma hakkı vardı;
2.3.3. Yasama sürecine, muhalefetin katılma hakkı vardır;
2.4.1 Muhalefet üyelerinin, yasama görevinde öneri sunma hakkı ve girişimde bulunma hakkı vardır;
2.4.2. Muhalefet üyelerinin her müzakerede konuşma ve oy verme hakkı vardır;
2.4.3. Muhalefet üyelerinin değişiklik önerme hakkı vardır;
2.4.4. Muhalefet üyelerinin usule dair öneri sunma hakkı (Önerilen veya uygulanan gündemi değiştirme, özel karar nisabı isteme ve bir raporun komitesine iadesini isteme vs) hakkı vardır;
2.5. Muhalefet komite çalışmalarına katılmaya yetkilidir;
2.5.1. Daimi komitelerin başkanlığı, gurupların güçleri oranına göre dağıtılmalıdır, en azından bir daimi komitenin başkanlığı muhalefetten birine verilmelidir, hükümet icraatını gözlemleme görevi gören bütçe ve finans komitesi, murakabe komitesi, güvenlik ve istihbarat hizmetleri gibi komitelerin başkanlığı muhalefetten bir üyeye verilmelidir;
2.5.2. Her komitede, sürekli veya süreli, güçlere göre orantılı temsil hakkı olmalıdır;
2.5.3. Komitelerde, muhalefet üyeleri, konuşma, oy verme, değişiklik önerme ve usul girişimi yapma hakkına sahip olmalıdır; aykırı görüşünü yazdırma veya azınlık raporu sunma hakkına sahip olmalıdır;
2.5.4. Muhalefet üyeleri, komitede dinleme örgütleme talebinde bulunma hakkına sahip olmalıdır; Nisabın çeyreğine ulaştığında bu hak uygulanabilmelidir;
2.5.5. Muhalefet üyelerinin, komite raportörü olma hakkı olmalıdır; herhalde raportörlük güçler oranında dağıtılmalıdır;
2.6. Politik kararlara katılma hakkı muhalefete verilmelidir; parlamentoyu fesih (seçime götürme) hakkında muhalefetle önceden istişare edilmelidir;
2.7. Yasaların anayasal olarak denetlenmesinde muhalefet de hazır bulunmalıdır;
2.7.1. Kabul edilen yasaların anayasaya mahkemesine veya yargısal bir kuruma havalesi ve değerlendirilmesi için yetki muhalefete de verilmelidir;
2.7.2. Muhalefet üyelerinin, yasa tasarılarının onaylanmadan önce anayasa mahkemesi veya bir başka yetkili yargı organından tarafından denetlenmesini talep etme hakkı olmalıdır;
2.7.3. Muhalefet üyelerinin genel sayman veya Sayıştay’a bütçe ve finansman konularında başvurma hakkı olmalıdır;
3. Ulusal parlamentolar, muhalefetteki siyasal gurup ve bireylere işlev ve görevlerini yerine getirmeleri için uygun finansal, maddi ve teknik kaynaklar sağlamalıdır;
4. Parlamento üyelerinin özellikle çoğunluktaki üyelerin yöntem kurallarının sağladıklarının seçim sonuçları düşünülerek değiştirilmesi, her parlamento seçiminden sonra yapılmalıdır;
5. Siyasal muhalefet, olgunluğunu göstermeli, karşılıklı saygı ile ve haklarını sorumlulukla veya yapıcı muhalefet ile parlamentonun etkinliğini artırma görüşü ile kullanmalıdır.
